Hoca Ahmet Yesevi'nin Türk Tarihindeki Yeri

Bu eser Hoca Ahmet Yesevi'nin Türk tarihindeki rolünü göstermek için kaleme alnmtr. Fakat bu aratrmalarn yaplmasyla Yesevi yolunun orta çalardaki Türk toplumundaki yeri yalnz dini süreçlerle snrlanmad bilinmektedir. Çünkü Türk toplumundaki dini süreçlerin Türkün sadece ruhani, medeni varlna deil, onun siyasi hayat ile devlet sistemine direk etki gösteren güç olduuna emin olduk. Yesevi Yolu Türk toplumunda resmi ideoloji seviyesinde olduu dönemde Avrasya arazilerindeki Türkler gelime sürecinin doruuna ulat. Devlette yönetim sistemi Ouz Kaan'dan kalan Türklük sfatn kazand. Üstünlük handa, beyde veya halkta da deildi. Sadece kanunun üstünlüü vard. Cuci Ulusu "Altn Orda" ismine layk görüldü. Ancak bu durum, Cengiz Han nesillerinin houna gitmedi. Onlar kalc bir üstünlük için mücadeleye geritiler. Altn Orda devleti han Canibek Han bu hareketten vazgeçip, yerine baka bir dini inanc getirdiinde Altn Orda devleti çöktü ve Avrasya arazilerindeki Türk halklarnn arasnda etnik gerileme süreci balad. Altn Orda devleti daldktan sonra da Avrasya arazilerindeki onun yerine kurulan devletlerin liderleri bu veciz tarihten ders almadlar. Kalc bir üstünlük saalmak isteyen hanlar devletin yönetim sistemini Fars kültürüyle ekillendirmeye çaltlar. Egemen dünya görüü Yesevi Yolu olduu takdire devletin, idari sistemini deitirmek imkânszd. Buna göre de XIV yüz ylda tarih sahnesine çkan Nakibendîye tarikatn hakim klmaya çaba gösterdiler. Abu-l-Hayr Han ile balayan "Özbek Ulusu" bu siyasetin kurban oldu. Abu-l-Hayr Han Nakibendîye tarikatn kabul edip, resmi görü deitiinde ayn ve bir olan halk üçe bölünerek, Kazak, Özbek, Nogay halklar tarih sahnesine çkt. Kazak Hanl, aybanîler Devleti, Nogay Ordas olarak kuruldu. Aradan yüz yl geçtikten sonra, Türk medeniyeti ile Farslap tamamen yok edildiinde aybaniler devleti tarihin tozlu raflarnda yerini çoktan almlard. Nogay Orda'snn da kaderi ayn oldu. Kazak Hanl Esim Han'dan balayp Kazak Hanlnn dini siyasetini deitirmiti. Fakat onu Kazak halknn çounluu kabul etmedi. Yalnzca ehirlerde yaayan nüfus arasnda Fars kültürü ilgi gördü ve bir ölçüde benimsendi. Günümüzdeki Türkistan, Çimkent, Taraz bölgelerinde yaayan Özbekler Esim Han'n izledii bu siyaseti benimsediler.

Tavke Han 1684 ylnda kendisinin "Yedi Yarg" isimli kanununu kabul edip, Yesevi Yolu temsilcilerini yönetimden uzaklatrd. Üst yöneticiler halka yakn beylere ve Nakibendî mensuplarna verildi. Sonuç olarak devletin temel direi olan Boyluk-Kabilelik sistemi ile Cüzlük kurumlar arasndaki birlik ve dayanma zayflayarak devletin varln tehlikeye düürecek raddeye geldi. Aradan 97 yl geçtikten sonra Ablay Han'n vefatyla Kazak Hanl tarihten silindi.

Tarihin tümü, Avrasya corafyasndaki dini akmlar ile onun Türk devletlerinin kaderine etkisi bu eserde mercek altna alnmtr. Bu çalmada yalnzca tarih yazlmad, burada tarihi yazmann yöntembilim esaslar da göz önüne alnd. Bu eserin Türk halklarnn önderi olan Türkiye'de yaynlanmasyla çkarmaktaki amaç Türk halklarnn geçmi tarihindeki yanllklar anlamasna, gelecekte ayn yanllarn yaanmamas ve tarihin tekerrür etmemesi en büyük dileimdir.

Dettagli