Akl Özgür Kaldnda

Çok okuyan bir toplum deiliz. statistiklere göre Fransa'da toplumun %21'i, Japonya'da %14'ü, ABD'de %12'si düzenli kitap okurken, Türkiye'de sadece 10 bin kiide biri muntazam kitap okuyor. Kadir Has Üniversitesi'nin yapt aratrmalara göre kitap, gazete, dergi okuyanlarn oran giderek düüyor. Daha da vahimi, PSA (yerlisi de yapld) verilerine göre, nüfusun %39'u, örencilerin %66's okuduunu anlamyor.
Pekiyi okumay çok sevmeyen, okuduunu iyi anlamayan bir topluma nasl bir eyler anlatacaz, onlar nasl düünmeye davet edeceiz. Siyasiler, görsel özellii nedeniyle TV araclyla yapyor bunu. Toplumun saduyusundan ümit kesmemi bizler de sosyal medya aracl ile ama bir paragraf geçmeyen iletilerle yapyoruz. te niye aforizmalara önem verdiimin gerekçesi bu.
Pekiyi, aforizma ya da Türkçe dendiinde özlü söz, özdeyi ne demek? Kökeni Eski Yunancaya kadar dayanan 'aforizma' kelimesi, Türkçeye Franszca üzerinden girmi bir sözcük. Derin bir bilgi birikimi ve yllarn yaam deneyimini az sözcükle çarpc biçimde ifade eden bir 'vecizedir'. Özetlenmi, iktisatla ifade edilmi bir hakikattir.
Aforizma için duyduunuzda veya okuduunuzda, bir imek çakmasnda olduu gibi akln anlk aydnlanmas diyebiliriz. Bu aydnlanma, akl olduu kadar ruhu da kapsar ve insan uzun uzun düündürdüü kadar farkl hissetmesini de salar. Aydnlanma etkisiyle sizi gülümsetir. te o an, Michelangelo'nun Vatikan'daki Sistine Kilisesi'nin tavanna resmettii Adem'in Yaratl tablosundaki Tanr'nn Adem'e dokunuu anndaki canlanma, uyan andr. lahi bir andr. nsann içinde sakl olan gücü, anlama ve düünme yeteneini uyarr. nsan ürkütmeden felsefeye davet eder, felsefeyle tantrr.
Aforizmalar uzun ömürlüdür çünkü hayattan damtlm düünce ve tecrübelerdir ve içerikleri çok kii için yabanc deildir. Akla ve duyguya hitap ettiklerinden deikendirler. Dogmalar gibi kalplam deildirler. Ortak akla ve duygulara seslenirler. Asrlarca yaamalarna ramen ölümsüzlük talepleri yoktur. lahi bir talepleri olmad için insan akln ve ruhunu yormazlar. Amaçlar onlar canlandrmak, hakikatin peine salmaktr.
Aforizmalar, dogmatik akl (banazlk) ve baskc ruhlardan (ideolojilere esir olmu cokulardan) kaçanlarn sndklar yeralt kahvehaneleridir. Özgürlük kozalardr. O yüzden hnzrdrlar çünkü belli etmeseler de ciddi oranda eletiriseldirler. Babalar akl, anneleri ruhtur, eitimleri tecrübedir.
Aforizma akln imek çakmas ise ruhun zirvede olma itahdr. Ruh, her aforizma ile bir tepeden ötekine sçramak ister.
Aforizmann etkili ve delici olmasnn sebebi bir okun ucu gibi ksa ve keskin olmasdr. Koca kitaplara baktmzda örenmenin zorluunu hissederiz ama aforizmalar duyduumuz veya okuduumuzda bilgilenmenin ne kadar kolay olduu kansna varrz.
Bu takdim yazs ile neden düüncelerimi aforizmalarla dile getirdiimi anlatm olmalym. Üç düzine yaynlanm kitabmn kaç kii tarafndan olunduunu bilmiyorum. Toplum ve siyasal hayattaki etkilerini de pek görmedim. Bakalm aforizmalarm ne kadar yol alacak?

Prof. Dr. Dou Ergil

Dettagli