Podróe Beniamina Trzeciego

Mendele Mojcher-Sforim

Wasc. Szolem Jakow Abramowicz.
Pisarz uwaany za pierwszego klasyka literatury jidysz, przez znawców literatury ydowskiej nazwany jej Dziadkiem" (Ojcem" nazywa si Icchoka Lejbusza Pereca, Wnukiem" zas Szolem Alejchema cho pisarze ci yli i pisali w tym samym czasie).
Urodzi si w miasteczku Kopyl w okolicach Miska. Jego ojciec by uczonym i aktywnym czonkiem gminy, matka kobieta wyksztacona, miaa istotny wpyw na wychowanie Abramowicza. Zaszczepia w nim wraliwos i poetyckos, które póniej wykorzystywa w swojej twórczosci literackiej.
Otrzyma tradycyjne ydowskie wyksztacenie, by przy tym doskonaym uczniem. Kiedy okazao si, e wyprzedzi innych uczcych si w chederze chopców, porzuci lekcje zacz pobiera nauki u swojego ojca, który przekaza mu dogbn wiedz na temat literatury rabinicznej.
Po smierci ojca, Szolem opusci rodzinny dom i wyruszy na poszukiwanie pracy. Zatrudnia si jako nauczyciel w mijanych sztetlach, po czym zatrzyma si na jakis czas u krewnych w Wilnie. Pod wpywem obserwacji ydowskiego ycia toczcego si poza rodzinnym miasteczkiem oraz ndzy i ubóstwa jakich on sam doswiadczy w czasie swojej wdrówki, sta si ywo zaangaowany w spraw polepszenia warunków bytowych ydów. Wychowany w atmosferze szacunku do nauki, zosta zwolennikiem idei ydowskiego oswiecenia. Krytykowa ydów za bierne ycie, za slepe, bezrefleksyjne czasem wypenianie przykazów religijnych. Zadebiutowa dlatego w roli publicysty, tekstem zamieszczonym na amach czasopisma hebrajskiego Hamagid", w którym krytykowa system wychowania ydowskich dzieci i propagowa edukacj w zakresie nauk swieckich (m.in. dziedzin przyrodniczych).
Punktem zwrotnym w jego twórczosci by bez wtpienia rok 1864, w którym Szolem-Mendele opublikowa swój pierwszy tekst literacki - byo to opowiadanie May czowieczek napisane w jzyku jidysz. Dzis uwaa si, e to wasnie ono dao pocztek epoce nowoczesnej literatury jidysz. Poniewa publikowanie w tym jzyku byo wtedy jeszcze wci kwesti problematyczn, Abramowicz zdecydowa wyda opowiadanie pod pseudonimem Mendele Mojcher Sforim Mendele Sprzedawca Ksiek, którym potem ju zawsze podpisywa swoje ksiki. Prototypem literackiego alter ego Abramowicza by rzeczywisty obwony handlarz Senderl, który co jakis czas przybywa do Kopyla z bagaem penym ksiek na sprzeda.
Kad swoj now ksik Mendele rozpoczyna synnymi ju dzis sowami: Powiada Mendele Mojcher Sforim" (lub w innym tumaczeniu: Tako rzek Mendele"), po których nastpowao wprowadzenie do tresci ksiki.
Po pierwszej publikacji, w krótkim czasie nadeszy nastpne: opowiadanie Pierscionek zarczynowy, w kolejnych latach take: Kulawy Fiszke, Taksa, a wreszcie Szkapa, albo opiekun zwierzt (1897) oraz Podróe Benjamina Trzeciego (1878).
Po pogromach w 1881 roku, Mendele Mojcher Sforim wyjecha do Odessy, tam obj stanowisko kierownika miejscowej szkoy Talmud Tora.
Nie sposób czyta jego ksiki bez wiedzy na temat kontrowersji, jakie wzbudzao wtedy literackie obrazowanie swiata ydowskiego w prozie Mendelego - zarówno w krgach tradycjonalistów jak i zwolenników Haskali, którzy odrzucali jzyk jidysz, stanowicy wedug nich barier dla integracji ydów ze spoecznosci nie-ydowsk. Mendelemu zarzucano, e uprawiajc literatur popularn, odbiera powagi ydowskiej tradycji sowa, nie zajmuje si sprawami wanymi dla narodu, ycie ydowskie przedstawia w zdeformowany sposób, w krzywym zwierciadle, a przez zastosowanie nowatorskich form jzykowych kaleczy jidysz. Przystpujc wic do lektury ksiki Dziadka" literatury jidysz, warto kierowa si sowami pisarza Salomona Belis-Legisa, który we wstpie do Przygód Beniamina Trzeciego napisa: Kiedy bierzemy do rki ksiki Mendele Mojchera Sforima, wiemy, e namalowane przez nie

Dettagli